ბლოგი
როგორ იქცა “მძინარე გიგანტი” მსოფლიო ლიდერად
წარმოიდგინეთ ქვეყანა, სადაც მოსახლეობის 80%-ზე მეტი უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობს. სადაც ეკონომიკა იზოლირებული და ჩამორჩენილია, ხოლო მომავალი ბურუსითაა მოცული. ეს არ არის რომელიმე შორეული აფრიკული ქვეყნის აღწერა. ეს 1970-იანი წლების ჩინეთია.
დღეს კი, როდესაც ხელში გვიჭირავს “Made in China” წარწერიანი სმარტფონი, ვუყურებთ ფუტურისტულ შანხაის ცათამბჯენებს და ვისმენთ ჩინეთის გავლენის ზრდაზე, გვიჩნდება კითხვა: როგორ მოხდა ეს სასწაული?
პასუხი მარტივია, თუმცა მისი შესრულება – რთული. ეს არ იყო იღბალი ან შემთხვევითობა. ეს იყო გააზრებული, გრძელვადიანი და რკინისებრი დისციპლინით შესრულებული სახელმწიფო განვითარების გეგმის შედეგი.
საიდან დაიწყო ყველაფერი?
1978 წლამდე ჩინეთი მაო ძედუნის კულტურული რევოლუციის მძიმე მემკვიდრეობით ცხოვრობდა. ეკონომიკა იყო ცენტრალიზებული, დახურული და უკიდურესად არაეფექტური. ქვეყანა შიმშილის ზღვარზე იყო. სწორედ ამ კრიზისის ფონზე, ხელისუფლებაში მოვიდა დენ სიაოპინი, რეფორმატორი, რომელმაც წარმოთქვა ისტორიული ფრაზა: “არ აქვს მნიშვნელობა, კატა შავია თუ თეთრი, მთავარია, ის თაგვებს იჭერდეს”.
ეს ნიშნავდა, რომ კომუნისტური იდეოლოგია გვერდზე უნდა გადადებულიყო პრაგმატული, შედეგზე ორიენტირებული ეკონომიკური პოლიტიკის სასარგებლოდ. ჩინეთმა აღიარა პრობლემა და დაიწყო გამოსავლის ძიება.
გეგმის საძირკველი – ოთხი მოდერნიზაცია
დენ სიაოპინის გეგმა ეფუძნებოდა “ოთხი მოდერნიზაციის” კონცეფციას, რომელიც ოთხ მთავარ სფეროს მოიცავდა:
სოფლის მეურნეობა: დაიწყო მიწის დეკოლექტივიზაცია. გლეხებს მიეცათ უფლება, ეწარმოებინათ პროდუქცია საკუთარი თავისთვის და გაეყიდათ ბაზარზე. ამან მკვეთრად გაზარდა სურსათის წარმოება და ქვეყანა შიმშილისგან იხსნა.
მრეწველობა: სახელმწიფო საწარმოებს მეტი ავტონომია მიეცათ. რაც მთავარია, ჩინეთმა კარი გაუღო უცხოურ ინვესტიციებს. შეიქმნა სპეციალური ეკონომიკური ზონები (შენჟენი, ჯუხაი და სხვ.), სადაც უცხოურ კომპანიებს სთავაზობდნენ მინიმალურ გადასახადებსა და ბიუროკრატიას. ჩინეთი მიზანმიმართულად იქცა “მსოფლიოს ფაბრიკად”.
თავდაცვა: მოხდა არმიის მოდერნიზაცია.
მეცნიერება და ტექნოლოგიები: დაიწყო მასიური ინვესტირება განათლებაში. ათასობით სტუდენტი გაიგზავნა დასავლეთის უნივერსიტეტებში ცოდნის მისაღებად, რომელიც შემდეგ სამშობლოში უნდა გამოეყენებინათ.
გეგმის შესრულება – თანმიმდევრულობა და პრიორიტეტები
ჩინეთის წარმატების გასაღები მხოლოდ კარგი გეგმის დაწერა არ ყოფილა. მთავარი იყო მისი თანმიმდევრული შესრულება.
გრძელვადიანი ხედვა: ჩინეთი არ ფიქრობდა 4-წლიანი ციკლებით. მათი გეგმები 10-წლიან, 20-წლიან და უფრო გრძელვადიან პერსპექტივაზე იყო გათვლილი.
პრაგმატიზმი: ისინი არ ცდილობდნენ კაპიტალიზმის ბრმად კოპირებას. შექმნეს ჰიბრიდული მოდელი, რომელსაც “სოციალიზმი ჩინური სპეციფიკით” უწოდეს – ძლიერი სახელმწიფო კონტროლი შერწყმული თავისუფალი ბაზრის ელემენტებთან.
ინფრასტრუქტურა, როგორც ხერხემალი: ჩინეთმა გააცნობიერა, რომ ეკონომიკა ვერ განვითარდებოდა გზების, პორტების, აეროპორტებისა და საკომუნიკაციო ქსელების გარეშე. დაიწყო ისტორიაში ყველაზე მასშტაბური ინფრასტრუქტურული ბუმი, რომელიც დღემდე გრძელდება.
რა გაკვეთილია ეს საქართველოსთვის?
ჩვენ, რა თქმა უნდა, არ ვართ ჩინეთი. ჩვენ გვაქვს განსხვავებული ისტორია, მენტალიტეტი და პოლიტიკური სისტემა. მაგრამ ჩინეთის გამოცდილებიდან შეგვიძლია ვისწავლოთ უნივერსალური პრინციპები:
აუცილებელია გრძელვადიანი, ეროვნული გეგმა: ჩვენ უნდა შევთანხმდეთ, რა ქვეყნის აშენება გვინდა 10-20 წლის შემდეგ და ამ გეგმას არ უნდა ვცვლიდეთ ყოველი არჩევნების შემდეგ.
უნდა განვსაზღვროთ ჩვენი “სუპერძალა”: ჩინეთმა თავის დროზე აქცენტი იაფ მუშახელსა და წარმოებაზე გააკეთა. რა არის საქართველოს უნიკალური უპირატესობა? სოფლის მეურნეობა? ტურიზმი? ლოგისტიკური ჰაბი? ტექნოლოგიები? ჩვენ უნდა ავირჩიოთ 2-3 პრიორიტეტული მიმართულება და მთელი რესურსი იქით მივმართოთ.
განათლება და ინფრასტრუქტურა არ არის ხარჯი, არამედ ინვესტიცია: ამ ორი კომპონენტის გარეშე ვერც ერთი ეკონომიკური მოდელი ვერ იმუშავებს.
სახელმწიფომ უნდა შექმნას პირობები: ჩინეთის მაგალითმა აჩვენა, რომ სახელმწიფოს როლია, შექმნას სამართლიანი თამაშის წესები, მოიზიდოს ინვესტიციები და დაიცვას ბიზნესი, რათა მან შეძლოს განვითარება.
დასკვნა:
ჩინეთის ისტორია იმედს გვაძლევს. ის გვაჩვენებს, რომ ყველაზე უიმედო მდგომარეობიდანაც კი არსებობს გამოსავალი, თუ არსებობს ნება და გეგმა.
#ერთიერისგეგმა არის ჩვენი შანსი, დავიწყოთ დისკუსია საქართველოს მომავალზე. ჩვენ არ გთავაზობთ მზა პასუხებს. ჩვენ გთავაზობთ პლატფორმას, სადაც ყველამ ერთად უნდა დავწეროთ ჩვენი ქვეყნის წარმატების ისტორიის შემდეგი თავი.
შემოგვიერთდით ამ დისკუსიაში. თქვენი აზრით, რომელი ქვეყნის გამოცდილება უნდა გავითვალისწინოთ საქართველოს განვითარების გეგმის შექმნისას?
